Finansal derinleşme (financial deepening), toplumun her kesiminin mali hizmet seçeneklerinden daha geniş anlamda yararlanmasını tanımlayan bir terimdir. Finansal derinlik (financial depth) olarak da isimlendirilen bu durumda, fonların reel kesime aktarılması söz konusudur. Bu çerçevede fonların arz-talep dengesi dâhilinde dağılması mümkün olur. Bir ekonomideki finansal enstrüman sayısının artması da derinleşme kapsamında ele alınır.
Finansal derinleşme nedir konusu üçüncü dünya ülkelerini yakından ilgilendirir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde sermaye yetersizliği yaşanır. Böyle ülkelerde dışarıdan gelen yabancı sermaye ve portföy yatırımları, faizlerin düşmesini sağlayarak finansal derinleşmeye olumlu katkılarda bulunur. Bir ülkede bankacılık sistemi ne kadar tabana yayılmış ve finansal derinlik ne denli artmışsa piyasa da o ölçüde canlı hâle gelir.
Ekonomide finansal derinleşme kavramı 1970’li yıllardan sonra anılmaya başlanmıştır. Küresel ölçekte finansal sistemin yaygınlaşmaya başlaması bu konuda etkili olmuştur. Bu dönemlerde hükümetler finansal gelişmeleri ve faizleri kontrol altında tutarak istedikleri şekilde yönlendirmektedir. Böylece sektörlere kredi verilmesi ve devlet harcamalarına ucuz fonlar bulunması sağlanmaktadır. Fakat aynı nedenler, ülkelerin dış borçlanmalarını arttırmış ve bunun sonucunda da 1980’li yıllardan sonra liberal ekonomi politikaları benimsenmeye başlanmıştır.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşen ekonomik reformlar sayesinde piyasa üzerindeki baskılar ortadan kaldırılarak daha verimli bir finansal sisteme geçilebilir. Bu sistemle birlikte de toplumun her kesimine daha geniş finansal hizmet seçenekleri sunulması imkânı ortaya çıkar. Finansal derinlik kavramı da bu şekilde kendini gösterir. Finansal derinleşme, yaratılan fonların reel kesime kredi olarak dağıtılmasına imkân tanıdığından ekonomik büyümeye katkıda bulunabilir.
Bir ekonomide finansal varlıkların ve para arzının GSYH (gayri safi yurt içi hasıla)’ye bölünmesiyle elde edilen oranlar, derinleşmenin boyutları hakkında fikir verebilir. Ekonomideki finansal derinlik 5 parametre üzerinden gözlemlenebilir:
Ekonomi dünyasında “leasing” olarak bilinen finansal kiralama; yatırımlara ilişkin ekipmanların kişilere veya firmalara taksitle satılmasını veya icara verilmek suretiyle mülkiyetinin el değiştirmesini ifade eder. Bu finansman tekniğine konu olan ekipmanın mülkiyet hakkı onu kiralayan şirkete aittir. İlerleyen süreçlerde çeşitli anlaşmalar dâhilinde sahiplik haklarının kiracılara devredilebildiği yöntem, her türlü taşınır ve taşınmaz mal üzerinde uygulanabilir.
Türkiye’de ilk kez 1980’li yılların sonunda kullanılan finansal kiralama, ekonomide giderek artan bir paya sahiptir. Bu teknik, mülkiyet sahibi ile kiracı arasında düzenlenen bir sözleşmeye dayanır. Sözleşmenin gereği, söz konusu malın belli bir süre sonra kiralayan kurum tarafından satın alınması veya sahibine devredilmesi şeklindedir. Kiralanan malın kullanım hakkı kiracıdadır. Mülkiyet hakkı ise kiralayanda kalmaya devam eder. Finansal kiralama nedir sorusuna bu şekilde cevap vermek mümkündür. Kiralayan ile malın sahibi arasındaki bu sürecin sonunda mülkiyet hakkının değişimi ancak tarafların anlaşmasıyla mümkün olur.
Finansal kiralama, orta ve uzun vadede işletmelere kendi sermayelerini daha verimli kullanma imkânı tanır. İhtiyaç duyulan yatırım mallarının büyük meblağlarla satın alınması yerine kiralanarak kullanılmasını sağlayan sistem; küçük firmalara büyüme, kararlılığını sürdürme ve piyasada yer edinme sürecinde avantaj sağlar. Finansal kiralama sisteminde ihtiyaç duyulan işletme aracının bizzat firma tarafından seçilmesi de sürecin olumlu yönlerinden biridir. Süreç sonunda ise malın mülkiyeti çeşitli anlaşmalar dâhilinde kiracıya devredilebilir. Finansal kiralama yöntemiyle tıbbi cihazlar, enerji tesisleri, santraller ve haberleşme ekipmanları, tekstil gereçleri, laboratuvar gereçleri, vinç gibi inşaat makineleri, gayrimenkul gibi mülk ve araçlar kiralanabilir. Modern üretim alanlarında yeni faaliyete başlayan firmalar veya mevcut tesislerini büyütmek isteyen şirketler bu finansman tekniğini tercih edebilir.
Finansal kiralama kendi içinde birçok türe ayrılır. Bu leasing türlerinde kiralama giderlerinden vadeye kadar birçok şart değişiklik gösterir. Bunlar; satışa yardımcı, brüt, tam ödemeli, gerçek, yurt içi ve yurt dışı, takas, ikinci el ve dolaylı-dolaysız kiralama olarak sıralanabilir. Net kiralama olarak da ifade edilen brüt leasing türü, giderleri kimin karşılayacağının belirlendiği bir sistemdir. Gerçek kiralama, kiracının söz konusu malı piyasa şartları temel alınarak normal ekonomik değerine göre satın almasına imkân verir. Vergi avantajlarından yararlanmayı mümkün kılan bu yöntem hem bireysel tüketiciler tarafından hem de işletmeler tarafından sıklıkla tercih edilir.
Finansal kiralama türleri arasında yer alan dolaylı leasing, kiracıya daha geniş seçim hakları tanır. Kiralanan malın ekonomik değeri, teslim koşulları ve benzeri detaylar doğrudan üretici firma ile anlaşılarak yapılır. Karıştırılan kavramlardan biri olan finansal kiralama hisseleri ise leasing türlerinden biri değildir. Bu terim, kiralama hizmeti veren bankaların veya şirketlerin BİST üzerindeki değerini ifade eder.
Forward işlemler, yatırımcıların sıkça karşılaştığı terimler arasında yer alır. Bu işlem; malın ileri bir tarihte teslim edilmek üzere vadesinin, miktarının ve fiyatının bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlanmasıdır. Forward işlemler; döviz, altın veya bir mal üzerinden yapılabilir.
Forward işlemi ne demek sorusuna geçmeden önce bu yöntemin kur dalgalanmalarının sık yaşandığı dönemlerde tercih edildiğini belirtmek gerekir. Forward, varlıkların kur dalgalanmalarına karşı korunduğu bir yatırım biçimidir. Kurun yükseleceğinin düşünüldüğü durumlarda elde bulunan dövizi korumak ve risk oranını minimuma indirmek için forward yapılır. Koşulların sözleşmeyle belirlendiği bu yatırımda alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf bulunur. Her iki taraf da sözleşmeyle birlikte malın miktarını ve fiyatını bir daha değiştirmemek üzere kabul eder.
Forward işlemler sayesinde ileride artacak olan ürün fiyatlarından etkilenmenin önüne geçilir. Bu işlem, gelecekte ihtiyaç duyulacak bir malın sözleşmesini önceden daha düşük döviz miktarıyla imzalamanızı sağlar. Sözleşme sırasında herhangi bir ödeme gerçekleşmese de tüm kur dalgalanmalarına rağmen belirlenen tarihte aynı miktar ve fiyat geçerli olur. Forward, yükselen piyasalarda daha önceden satın alınan malın ne kadar değer kazandığı ile ilgilidir. Forward işlemler sayesinde anapara kura bağlı olarak değerlenirken çapraz kurlar üzerinden ileri tarih için kârlı alım-satımlar da yapılabilir. Sözleşme yapılırken geçerli olan kur miktarına göre gelecekte kâr yapma avantajı kadar zarar etme riski de bulunur.
Forward işlemleri nedir sorusunu daha iyi açıklayabilmek için örnek vermek iyi olabilir. Anlık piyasada USD-TRY kuru 3.60 TL iken 1000 USD almak için 3600 TL vermek gerekir. İleri bir tarihte gerçekleşecek olan kur dalgalanmaları öngörülebiliyorsa bu işlem forward ile 3 ay vadeli yapılabilir. 3 ay vadeli forward işlemindeki kur 3.80 TL ise yatırımcı 1000 USD’yi 3800 TL’ye alabilir. Bu fiyat, 3 ay sonra 1000 USD’ye ne kadar Türk Lirasına alınabileceğini ifade eder.
3 ay vadeli gerçekleştirilen forward işlemi sayesinde bu sürenin sonunda USD ne kadar artarsa artsın sözleşmede geçerli miktar ve fiyat değişmez. 3 ay sonra kur 4.30 TL’ye çıksa bile yatırımcı 4300 TL yerine sözleşmede geçerli olan 3800 TL’yi ödeyerek 1000 USD alır. Forward sayesinde 3 ayda kurun gördüğü yükselişle yatırımcı 500 TL kâr elde etmiş olur. Ancak bu süre içinde kurun düşmesi de mümkündür. 3.80 TL ile yapılan sözleşmenin zamanı geldiğinde kur 3.00 TL’ye düşmüş olabilir. Bu durumda aynı miktardaki USD, 3000 TL’den değil yine 3800 TL’den alınır.
Yarının kurunu öngörerek yapılan forward işlemleri, bankalar ve müşteriler arasında gerçekleşir. Forward işlemi nasıl yapılır konusunu anlamak için öncelikli olarak prensipleri kavramak gerekir. Forward işlemleri, banka ve müşteri arasında belli maddelerin taahhüt edildiği sözleşmelerle yapılır. Sözleşmeye göre müşteri, belirlenen vade tarihinde yine yazılı olarak beyan edilen değerle ürün almayı taahhüt eder. Sözleşmeyle vade ve ürün belirlendikten sonra alım-satım değeri beyan edilir. Müşteri sözleşmeyle belirlenen alım değerini ödemeyi, banka ise vade tarihinde satış yapmayı taahhüt eder. Yani sözleşmenin her iki tarafı da aynı vadeyi, miktarı ve değeri kabul eder.
Bu sitede size daha iyi hizmet sunabilmek için çerezleri kullanıyoruz.
