Midas’ı indirmek için QR kodu taratın
İktisat literatüründe dört ana piyasa tipi mevcuttur. Bunlar; tam rekabet, monopol, monopolcü rekabet ve oligopol piyasalardır. Çok sayıda satıcının bulunduğu ve her birinin aynı nitelikte mal ve hizmet arz ettiği pazarlar, tam rekabet piyasasıdır.
Bir satıcının bulunduğu ve diğerlerinin giriş- çıkış yapmasının mümkün olmadığı pazarlar, monopol piyasalardır. Oligopol piyasalar ise birbirine benzeyen ya da farklılaştırılmış ürünlerin sunulduğu, az sayıda satıcının bulunduğu pazarlardır. Bir başka deyişle oligopol piyasaların birkaç büyük aktörün hükmettiği ve ürün fiyatlarını kontrol ettiği pazarlar olduğu söylenebilir.
Oligopol pazarlarda alıcılar çoktur; satıcılar azdır. Bu pazarlarda, asgari firma sayısı ikidir. Tam rekabet ile oligopol piyasa farkı, firma sayısıdır. Tam rekabet piyasalarında homojen mal üreten çok sayıda firma bulunurken oligopol türü pazarlarda durum farklıdır. Bu firmalar, homojen ya da heterojen bir mal üretiyor olabilirler.
Birbirine yakın ya da benzer ürünler satan şirketler, piyasayı kontrol altında tutabilirler. Firmalardan birinin fiyat değişikliği yapması, diğerlerini de etkilediği için pazar üzerinde enflasyonist bir baskının oluşması muhtemeldir. Oligopol pazarlarda firmalar; üretim, reklam ve ürün geliştirme bakımından birbirlerine bağlıdır.
Borsada Hisse Seçme Rehberi: Beta Katsayısı Mucizesi
Oligopol piyasa türleri, iki farklı kategoride incelenebilir. Saf oligopol, az sayıda firma tarafından üretilen, homojen mallar piyasasına verilen isimdir. Bu piyasa modelinde firmalar arası fiyat rekabeti oldukça fazladır. Üstelik bu tip piyasalar en çok da fiyat açısından birbirlerinden etkilenir.
Noksan oligopol piyasasında firmaların arz ettiği ürünler homojen değildir. Bunun için farklılaştırılmış oligopol piyasalar olarak da bilinirler. Bu tip piyasalarda firmalar birbirlerinin fiyat değişimlerinden etkilenmezler, zira ürünleri farklılaştırılmıştır.
Oligopol piyasa analizi yapıldığında ortaya çıkan sonuç her iki türde de pazara girişlerin ve çıkışların epey zor olduğudur. Özellikle piyasaya girişte yaşanan engeller, yüksek maliyetler ya da pazar dinamiklerine bağlı benzer iç sebepler olabileceği gibi devlet tarafından uygulanan kısıtlamalar da olabilir.
Oligopol piyasalarda üretilen mallar nicelik ve nitelik olarak aynı olan homojen ürünler olabileceği gibi farklılaştırılmış mallar da olabilir. Bu pazarın az sayıda firma tarafından yönetiliyor olması diğer piyasalarla arasındaki en büyük farktır. Oligopol piyasa özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Oligopolcü davranışı tek bir teori üzerinden açıklamak mümkün olmayabilir. Firmalar arasındaki bağlayıcı ilişki içerisinde belirleyici parametre, şirketlerin birbirlerinin kararlarına tepkisidir. Bu tür pazarlarda bir firma X kararını aldığında diğerlerinin Y adımını atması şeklinde bir dinamik mevcuttur.
Oligopol piyasa avantajlarını en çok pazardaki büyük oyuncular hissedebilir. Bu piyasalara örnek olarak dünyadaki uçak üreticileri Airbus ve Boeing gösterilebilir. Aynı şekilde Pepsi ve Coca Cola gibi markalar oligopol piyasa oyuncuları için iyi birer örnektir. Üstelik bu iki şirket duopol piyasa şirketleri olarak da değerlendirilebilir. Bu tür piyasaların aktörleri, yatırım için son derece uygun araçlardır. Midas yatırım hesabı ile dünya devi şirketlerin hisselerini satın alabilir, geleceğin finans dünyasında yerinizi alabilirsiniz!
“Opsiyon sözleşmesi nedir?” sorusunun cevabı, özellikle ticaretle uğraşan kişiler tarafından araştırılır. Opsiyon sözleşmeleri, iş insanlarına sunulan bir haktır. İki tarafın katılımıyla gerçekleşen ve kişinin bir mal varlığını, önceden kararlaştırılan fiyat üstünden, belirli bir zaman diliminde alma ya da satma hakkı sağlayan anlaşma türüdür.
Opsiyon sözleşmesi sahip olduğu özelliklerle kendini güvence altına almak isteyen yatırımcılara faydalı olur. Finansman süreçlerinin öngörülebilir hedeflere uygun şekilde gerçekleşmesini ve buna uygun sermaye yatırımları yapılmasını sağlar. Böylece iş insanları, maddi kaynaklarını koruma fırsatı bulur. Opsiyon sözleşmesine katılan kişiler, mevcut pozisyonlarını korumaya ve alınacak riski en aza indirmeye çalışır.
Opsiyon sözleşmesinin bazı temel kavramları bulunur. Bunlar; kullanım fiyatı, opsiyon primi, uzun ve kısa taraf olarak sıralanır. Sözleşmede bahsedilen mal ya da finansal değerin üzerinden belirlenen ileri tarihli alım ya da satış miktarına kullanım fiyatı denir. Opsiyon primi, sözleşmenin yapıldığı tarihte belirlenen alış ya da satış hakkı için ödenecek olan ileri tarihteki para miktarıdır. Uzun taraf adı verilen alıcı, prim ödeme dışında bir sorumluluğa sahip değildir. Bu tarafta bulunan kişi risk almaz. Ancak kısa taraf adı verilen satıcı, vade tarihi sürecinde alış ya da satış sorumluluğu olduğundan risk alır. Kısa taraf, bu nedenle bir teminat ödemek zorunda kalır.
Borsada Hisse Seçme Rehberi: Beta Katsayısı Mucizesi
Opsiyon sözleşmesinin türleri, iki kavram üstünden incelenebilir. Bunlar alım ve satım opsiyonu olarak belirlenir. Alım opsiyonu ile ilgili anlaşmalar, belirlenen vade süresi dolana kadar belli miktarda ürünü kullanım fiyatından alma hakkı tanır. Satım opsiyonu ise ilgili tarafa, belirli miktarda malı vade tarihi gelene kadar muayyen bir miktardan satma imkânı verir.
Ticaretle uğraşan kişiler varlık fiyatında yükselme bekliyorsa alım opsiyonlarına, düşüş bekliyorsa da satım opsiyonlarına başvurur. Vade içinde fiyatların stabil kalacağı düşünülüyorsa iki türe de başvurarak denge kurulması mümkün olur. Opsiyon sözleşmesi özelliklerine göre prim oranı, piyasada bulunan harekete göre belirlenir. Ayrıca işlemin gerçekleştiği T günü uzun tarafın para ödeyeceği tarihtir. T gününden 1 sonraki gün ise kısa tarafın para alacağı zamandır.
İlk opsiyon sözleşmesinin kökeni 18. yüzyıla kadar dayanır. Bu sözleşme, Japonya’nın Osaka kentinde pirinç üstüne yapılan bir anlaşma olarak bilinir. Günümüzde ise çeşitli opsiyon tipleri bulunur. Avrupa tipinde, uzun taraf hakkını borsanın belirlediği zaman diliminde kullanabilir. Amerikan tipinde ise uzun taraf, elinde bulunan haktan vade sürecinde istediği bir zamanda yararlanabilir.
Çalışan hisse opsiyon sözleşmesi, patronların iyi performans gösteren işçilerine şirketten hisse hakkı sunması olarak ortaya çıkar. Bu opsiyonun kullanımı, çalışanın kendi tercihine bırakılır. Tezgâh üstü denilen opsiyon tipi, iki özel kuruluşun katılımıyla gerçekleşir. Borsada yer almaz ve şartları değişkendir. Bitcoin opsiyon sözleşmesi, sanal parayla alış-satış gerçekleştiren tarafa, anlaşmanın bitiş tarihinden önce belirli bir fiyattan kripto kaynağı alma ya da satma hakkı verir. Opsiyon sözleşmesi örneği için Borsa İstanbul tarafından açıklanan verilerden yararlanılabilir.
Opsiyon primi, bir alım satım sözleşmesinin belirli vadede aynı fiyat üzerinden işlem görmesine yönelik maddi değer karşılığı kazanılan hakkın bedelidir. Opsiyon sözleşmelerinin temel faktörlerinden biri olan bu prim, alıcının daha düşük riskle işlem yapmasını sağlar. Opsiyon primi nedir sorusunun cevabı öğrenildikten sonra satılan varlıklarda zaman içerisinde fiyat artışı olabileceği unutulmamalıdır. Fiziksel yatırım ürünlerini belirli bir zaman aralığı içinde satın alacak kişi, bu prim sayesinde fiyat artışı riskini ekarte etmiş olur.
Satışa sunulan hisse senetlerinin, emtia ürünlerinin ve para birimlerinin endekslerinin fiyat değişikliği riskini azaltmak için opsiyon sözleşmeler yapılır. Sözleşmeler alım veya satım olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilir. Bu sözleşmelerde long (uzun) ve short (kısa) call adı verilen iki taraf bulunur. Uzun taraf opsiyon primini ödeyerek satışa sunulan varlığı belirli bir fiyattan satma ya da alma hakkına sahip olur. Kısa taraf ise bu hakkı satan kişidir. Opsiyon primi, günlük hayatta ev kiralarken ya da araç sigortası yaptırırken de kişilerin karşısına çıkabilir.
Opsiyon primi hesaplama formülü için sık kullanılan iki adet yöntem bulunur. Bunlardan bir tanesi Black & Scholes modelidir. Bu model, disiplinlerarası bir çalışma olup Nobel ödüllüdür. Modelin içinde bulunan parametreler; faiz oranı, volatilite (piyasa dalgalanması), zaman, hisse senedinin fiyatı olarak sıralanır. İkinci bir teorik hesaplama formülü ise Binom Dağılım Modeli’dir. Bu modelde, opsiyon fiyatının yukarı ve aşağı yönlü hareketleri göz önünde bulundurulur.
Güçlü Sektörlerin Rasyolarına Göre Cazip Hisseleri
Opsiyon primi hesaplama işlemi için içsel değer ve zaman göstergeleri dikkate alınır. İçsel değer, hisse senedi gibi yatırım amaçlı satın alınacak varlığın gerçek fiyatı ve opsiyon sonucu kullanım maliyeti ile ilişkilidir. Dayanak varlığın fiyatı ile prim arasındaki fark pozitifse alım, negatifse satım opsiyon sözleşmesidir. Bu değer vade süresine bağlı değildir. Zaman değeri ise opsiyonun ne kadar süre boyunca geçerli olacağına yönelik bir parametredir. Bu parametre dayanak varlığın geçmiş dönemlerindeki piyasa oynaklığına da bağlıdır.
Opsiyon primini etkileyen faktörler hesaplama için kullanılan parametreler olarak belirtilebilir. Bunlardan ilki dayanak varlığın fiyatıdır. Bu fiyat arttıkça opsiyon primi değeri de artar. Kullanım fiyatı ise alım satım opsiyonlarında farklı trendler gösterir. Alım opsiyonlarında kullanım fiyatı arttığında prim azalırken satım türünde değer artar. Kalan vade süresinin ve volatilite oranının çokluğu ise her iki opsiyon için de değer artışı sağlar. Tüm bunlara ek olarak prim değerini etkileyen faktörler iki tip opsiyon için negatif ve pozitif yönlü trend gösterebilir.