Faiz oranlarının şeffaf ve güvenilir biçimde belirlenmesi, finansal piyasaların sağlıklı işlemesi açısından kritik bir rol oynar. Türkiye’de bu ihtiyaca yanıt olarak geliştirilen TLREF hakkında bilgi almak için içeriğimizi okuyabilirsin.
TLREF Nedir?
Finansal piyasaların gelişmesiyle birlikte faiz oranlarının belirlenmesinde standart, şeffaf ve güvenilir göstergelere olan ihtiyaç da artmıştır. Türkiye’de bu ihtiyaca karşılık gelen önemli göstergelerden biri TLREF’tir. Açılımı “Türk Lirası Gecelik Referans Faiz Oranı” olan TLREF, 2019 yılından bu yana para piyasalarında gecelik vadeli işlemler için bir referans noktası görevi görür. Bankalardan portföy yönetim şirketlerine, kamu kurumlarından reel sektöre kadar pek çok aktör, kısa vadeli faiz hesaplamalarında TLREF’i dikkate alır. Peki, bu oran tam olarak nasıl hesaplanır ve finansal sistemde neden bu kadar merkezi bir rol oynar?
TLREF Nasıl Hesaplanır?
TLREF, Borsa İstanbul tarafından yayımlanan ve yalnızca Türk lirası cinsinden gecelik vadeli repo işlemlerine dayanan bir gösterge faiz oranıdır. Bu oran, BIST Repo-Ters Repo Pazarı’nda aynı gün valörlü, devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) teminatlı işlemler temel alınarak hesaplanır. Hesaplamaya dahil edilecek işlemler için belirli kriterler uygulanır. Örneğin; işlemler teminatsız değil doğrudan piyasada gerçekleşmiş ve belirli saat dilimi (10.00–13.00) içinde yapılmış olmalıdır.
Hesaplama ağırlıklı ortalama faiz oranı kullanılarak yapılır ve piyasada oluşabilecek istisnai fiyat hareketleri filtrelenir. TLREF faiz oranı yalnızca iş günlerinde hesaplanır ve saat 15.30’da hem Borsa İstanbul hem de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından açıklanır. TLREF verileri, Reuters ve Bloomberg terminalleri üzerinden de yayımlanarak geniş bir erişim ağına sunulur.
Bu oran sadece teknik bir gösterge olmanın ötesinde günlük likidite koşullarını ve piyasa katılımcılarının kısa vadeli faiz beklentilerini yansıtan işlevsel bir araç olarak öne çıkar. TLREF Komitesi, bu göstergeye ilişkin hesaplama ve denetim ilkelerini belirler; komite üyeleri arasında TCMB, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Türkiye Bankalar Birliği ve Borsa İstanbul temsilcileri yer alır.
TLREF’in Finansal Piyasalardaki Yeri ve Önemi
TLREF’in hayata geçirilme amacı, Türkiye’de şeffaf, risksiz ve güvenilir bir referans faiz oranına sahip olmaktı. 2019’dan itibaren başta banka kredileri olmak üzere finansman bonoları, borçlanma senetleri ve türev ürünlerin fiyatlamasında kullanılmaya başlandı. Bu oran, finansal ürünlerin fiyatlandırılmasında hem borçlu tarafın hem de yatırımcının daha sağlıklı kararlar vermesine yardımcı olur.
Ayrıca TLREF, finansal kurumlara faiz risklerini döviz likiditesi kullanmadan yönetme imkanı tanır. Bu yönüyle hem uzun vadeli Türk Lirası cinsinden kredilerin yaygınlaşmasını teşvik eder hem de reel sektörün kur riskini azaltır. 1 trilyon TL’yi aşan işlem hacmiyle Türkiye’nin finansal sistemi içinde oldukça önemli bir yere sahiptir.
Piyasadaki geçici dalgalanmalara karşı TCMB’nin politika faiziyle benzer yönde hareket ederek istikrar sağlayan TLREF, aynı zamanda eski referans oranlardan biri olan TRLIBOR’un yerini alarak daha geniş kapsamlı bir veri temeli sunmuştur. BIST TLREF Endeksi ise bu oranın getirisini yansıtarak yatırımcılar için bir karşılaştırma ölçütü olarak işlev görür.
TLREF ile Diğer Referans Faiz Oranları Arasındaki Farklar
TL referans faiz oranı, uluslararası referans faiz oranları arasında “risksiz faiz oranı” (Risk-Free Rate – RFR) sınıfında yer alır. Ancak bazı temel yönleriyle IBOR (Interbank Offered Rate) türündeki oranlardan ayrılır. Örneğin LIBOR ve EURIBOR gibi IBOR’lar, bankalar arası teminatsız borç verme işlemlerine dayanırken TLREF yalnızca teminatlı repo işlemlerine dayanır. Bu fark, TLREF’in daha düşük risk profiline sahip olmasını sağlar.
IBOR’lar genellikle farklı vade seçenekleri sunarken TLREF oranları sadece gecelik işlemleri kapsar. Ayrıca LIBOR gibi oranlar geçmişte yaşanan manipülasyonlar nedeniyle güvenilirliklerini büyük ölçüde yitirirken TLREF doğrudan gerçekleşmiş işlemler üzerinden hesaplandığı için veri temelli ve denetlenebilir bir yapıya sahiptir. Bu da yatırımcı açısından daha güvenlidir.
Öte yandan TLREF’in hesaplama yöntemi Türkiye piyasalarına özgü koşullara dayanır. Örneğin, İngiltere’de kullanılan SONIA da benzer şekilde gecelik teminatlı işlemlere dayanır ancak TLREF’in kapsadığı veri seti ve yöntemleri Türkiye’nin finansal yapısına uyumlu şekilde geliştirilmiştir. TRLIBOR’un sınırlı işlem hacmi ve piyasayı yansıtamayan yapısı, TLREF’in gerekliliğini ortaya koymuş ve 2022 itibarıyla TLREF, TRLIBOR’un yerini almıştır.
Sonuç olarak TLREF yalnızca teknik bir faiz göstergesi değil aynı zamanda Türkiye’nin finansal sistemine duyulan güveni artıran, şeffaflığı destekleyen ve piyasa istikrarına katkı sunan önemli bir araçtır. Giderek artan kullanım alanlarıyla birlikte finansal ürün çeşitliliğini desteklemeye ve daha sağlıklı kredi sistemlerinin gelişmesine katkı sağlar.
Hisse senetleri riskli yatırım ürünleridir. Şirketlere ortaklık, hem kârlarına hemde zararlarına ortaklık anlamına gelir. Ana paranızdan kâr etme ihtimaliniz olduğu gibi, zarar etme ihtimalinizde bulunmaktadır.
