Ekonomiyi anlamak için arz ve talep kavramları temel bir başlangıç noktasıdır. Talebin karşısında yer alan arz eğrisi, üreticilerin fiyatlara nasıl tepki verdiğini gösterir. Yazımızı okuyarak “Arz eğrisi nedir?” öğrenebilir ve arz eğrisini etkileyen faktörler hakkında bilgi alabilirsin.
Arz Eğrisi Nedir?
Arz eğrisi, bir mal ya da hizmetin farklı fiyat seviyelerinde piyasaya ne kadar sunulduğunu grafik üzerinde gösterir. Grafikte yatay eksende (x) malın miktarı, dikey eksende (y) ise fiyat yer alır. Çizgi genellikle soldan sağa doğru yukarıya doğru eğimlidir. Bunun nedeni, fiyat yükseldikçe üreticilerin daha fazla üretim yapmaya istekli olmasıdır.
Hadi gel, bunu basit bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki bir çiftçi elma fiyatlarının yükseldiğini fark etti. Daha yüksek kazanç elde etme ihtimali arttığı için de daha fazla elma üretmek istedi. İşte arz eğrisinin temel mantığı budur. Fiyat arttıkça arz da artar. Ekonomide bu ilişki arz kanunu olarak adlandırılır.
Arz Eğrisini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Arz eğrisi sadece fiyat değişimlerine göre şekillenmez. Ürünün fiyatı değiştiğinde arz eğrisi sabit kalır. Yani eğri sağa ya da sola kaymaz. Sadece aynı eğri üzerinde yeni bir noktaya geçiş olur. Örneğin, elmanın fiyatı arttığında üreticiler daha fazla üretmek ister ve bu durum eğri üzerinde yukarı doğru bir hareketi gösterir. Ürünün fiyatı dışındaki faktörler değiştiğinde ise eğri bütünüyle sağa ya da sola kayar. İşte bu değişimlere “arzın belirleyicileri” denir.
Arz eğrisini etkileyen başlıca faktörler şunlardır:
- Üretim Maliyetleri: Ham madde, enerji ya da işçilik gibi giderlerin maliyetleri yükseldiğinde arz azalır. Tam tersi, maliyetler düştüğünde üretim daha cazip hale gelir ve arz artar.
- Teknolojik Gelişmeler: Daha verimli makineler ya da üretim yöntemleri maliyetleri düşürür. Üreticinin aynı kaynakla daha fazla üretim yapmasını sağlar. Bu da arzı artırır.
- Vergi ve Sübvansiyonlar: Devletin koyduğu vergiler maliyetleri artırarak arzı azaltabilir. Öte yandan, sübvansiyon ve teşvikler üretimi destekler ve arzın yükselmesine neden olur.
- Üretici Sayısı: Bir sektöre yeni üreticilerin girmesi toplam arzı artırır. Tam tersine, piyasadan çıkan üretici sayısı arttığında arz azalır.
- Geleceğe Yönelik Beklentiler: Eğer üreticiler ileride fiyatların yükseleceğini düşünürse bugünkü arzlarını kısmayı tercih edebilirler. Bu da eğrinin sola kaymasına yol açabilir.
- Doğal Koşullar: Tarım gibi doğa koşullarına bağlı sektörlerde hava durumu, kuraklık ya da doğal afetler arz üzerinde ciddi etki yaratır.
Arz Eğrisinin Sağa Kaydığı Durumlar
Arz eğrisinin sağa kayması, aynı fiyat seviyesinde üreticilerin eskisine göre daha fazla mal ya da hizmet sunmaya hazır olduğu anlamına gelir. Yani piyasada arz artar. Bu durum genellikle üreticiler açısından olumlu koşulların ortaya çıktığını gösterir ve çoğu zaman tüketiciler için de faydalıdır. Çünkü piyasaya daha çok ürün girmesi fiyatların düşmesine yol açabilir.
- Ham madde, enerji veya işçilik masraflarının azalması, üreticilerin daha düşük maliyetle daha çok ürün üretmesi,
- Teknolojik gelişmeler ile birlikte ortaya çıkan yazılımlar, makineler, yapay zeka uygulamaları ile üretimin hızlanıp maliyetlerin azalması,
- Sübvansiyon, vergi indirimi ya da özel teşvikler ile üreticilerin yükünün hafiflemesi, böylece üretimin cazip hale gelmesi,
- Sektöre katılan yeni firmalar rekabeti artırması ve toplam üretim kapasitesini yükseltmesi,
- Tarımda yağışlı ve bereketli bir sezon yaşanması nedeniyle ürün arzının artması gibi durumlar arz eğrisinin sağa kaymasına neden olabilir.
Arz Eğrisinin Sola Kaydığı Durumlar
Arz eğrisinin sola kayması, aynı fiyat seviyesinde üreticilerin daha az mal ya da hizmet sunmaya hazır olduğu anlamına gelir. Yani piyasadaki toplam arz daralır. Bu durum genellikle üretici açısından maliyet baskısı ya da olumsuz koşulların varlığına işaret eder. Çoğu zaman da fiyatların yükselmesine yol açar.
Arz eğrisinin sola kayması, piyasada kıtlık etkisi yaratabilir. Ortaya çıkan kıtlık, tüketici için daha yüksek fiyat, üretici içinse maliyet baskısı anlamına gelir. Bu dinamikleri anlamak, hem günlük hayatta fiyat artışlarının nedenini kavramana hem de iş ya da yatırım kararlarında daha bilinçli hareket etmene yardımcı olur.
- Enerji, ham madde ya da işçilik maliyetlerindeki artış ile üreticilerin daha az üretim yapması,
- Kuraklık, sel, don ya da yangın gibi afetlerin özellikle tarım ve madencilik sektörlerinde üretimi ciddi biçimde kısıtlaması,
- Devletin uyguladığı ağır vergiler ya da mevcut vergilerin artırılması,
- Kriz dönemleri ya da düşük kârlılık yüzünden firmaların piyasadan çıkması,
- Gelecekte fiyatların daha da artacağını düşünen üreticilerin mallarını stoklaması gibi durumlar arz eğrisinin sola kaymasına neden olabilir.
Hisse senetleri riskli yatırım ürünleridir. Şirketlere ortaklık, hem kârlarına hemde zararlarına ortaklık anlamına gelir. Ana paranızdan kâr etme ihtimaliniz olduğu gibi, zarar etme ihtimalinizde bulunmaktadır.
