Varant, borsada işlem gören, yatırımcının endeks, hisse veya döviz gibi bir dayanak varlığın gelecekte yükselip düşeceğine dair beklentisine yatırım yapmasını sağlayan bir finansal araçtır.
Örneğin BIST 30 endeksinin önümüzdeki haftalarda yükseleceğini düşünüyorsan, bir BIST 30 alım (call) varantı alırsın. Eğer düşeceğini düşünüyorsan, satım (put) varantı seçebilirsin. Endeks gerçekten beklediğin yöne hareket ederse, varant fiyatı kaldıraç etkisiyle hızlı şekilde artar.
Bunun gibi endekse dayalı varantlar, “tek bir hisseye bağlı kalmadan” genel piyasa yönüne pozisyon almak isteyen yatırımcılar için uygun.
Ancak iş sadece bununla bitmiyor. Çünkü hangi varantı seçeceğin, seçin yaparken hangi kriterlere dikkat edeceğin ve bunları nasıl yorumlayabildiğin de çok önemli.
Varant analizi nasıl yapılır?
Varantlarda karar vermeni kolaylaştıran en önemli araçlardan biri filtre ekranıdır.
Filtre ekranı, yatırımcının belirlediği yön (yükselir/düşer) ve vade beklentisine göre uygun varantları listeleyen bir seçim aracıdır. Yükseliş ya da düşüş yönlü seçiminin ardından vade süreni ve kullanım fiyatını seçebilirsin.
Son olarak da tamamen kendi risk iştahına göre risk seviyeni seçip sana uygun varantları inceleyebilirsin.
Bir örnek ile anlatalım:
Diyelim ki Aselsan varantları için yükseliş beklentin mevcut. Filtre ekranında önce yükseliş yönlü seçimi yapabilirsin.
Ardından bu yükselişi kısa vadede (1 ay) mi, orta vadede (1-3 ay) mi, yoksa uzun vadede (3 ay+) mi beklediğini işaretlemen gerekir.
Bu seçimi orta vade olarak işaretlediğini varsayalım. Mevcut anlaşmalar nedeniyle de hissede yükseliş öngörünün orta vadede piyasa fiyatının üzerinde olacağını düşündüğünü varsayalım.
Öyleyse kullanım fiyatı seçerken piyasa üstü (+%10) seçimi yaparsın.
Son aşamada risk seviyesi seçmen gerek. Varantlara ilişkin risk seviyesi hesaplaması vade tarihi, delta, teta ve etkin kaldıraç gibi faktörler göz önünde bulundurularak yapılır. Risk seviyesini de seçmenle karşına farklı varantların olduğu bir ekran çıkar.
Belirlediğin filtrelere uygun varant olmayabilir ya da az sayıda olabilir. Uzun vadede Aselsan için yükseliş öngörülü ve piyasa fiyatının üzerinde kullanım fiyatlı riskli varantlar kategorisinde 22 varant çıkıyor.
Bu 22 varanttan hangisini alacağını bazı parametreleri inceleyerek seçmelisin. Dikkat etmen gereken parametreler delta, theta, gamma ve vega olarak sıralanabilir. Bunun yanında volatiliteye, başabaş noktasını ve piyasa yapıcı makasını da bilmek sana artı sağlar.
Şimdi, kısa kısa bu parametrelerin ne işe yaradığını ve kaç olması gerektiğini inceleyelim:
Delta – Varantın yön duyarlılığı
Delta, varant fiyatının dayanak varlıktaki her 1 birimlik değişime ne kadar tepki verdiğini gösterir. Bu, varantın “hız göstergesi” gibidir; yönü doğru tahmin ettiğinde kazancının hızını belirler.
- Alım (call) varantlarında delta 0 ile +1 arasındadır.
- Satım (put) varantlarında 0 ile –1 arasındadır.
- Delta 0,5 civarındaysa varant “denge noktasındadır”; fiyat değişimlerine yeterince duyarlıdır.
Örneğin, dayanak pay fiyatı 4,30 TL iken varantın fiyatı 0,50 TL ve delta değeri 0,546 olsun.
Eğer hisse fiyatı 4,40 TL’ye yükselirse, bu 0,10 TL’lik artış varantın fiyatını yaklaşık 0,05 TL yukarı taşır ve yeni fiyat 0,55 TL olur.
Eğer hisse fiyatı 4,20 TL’ye düşerse, varant fiyatı da yaklaşık 0,45 TL seviyesine geriler. Bu, delta’nın varantın yön duyarlılığını ve fiyat tepkisinin hızını nasıl gösterdiğini ortaya koyar.
Nasıl yorumlanır?
- 0,3–0,5 arası delta → dengeli, orta riskli.
- 0,6–0,8 → yüksek duyarlılık, hızlı kazanç ama aynı hızda kayıp riski.
- 0,9+ → neredeyse dayanakla birebir hareket eder, ancak pahalıdır.
Kısacası: Delta, varantın “ne kadar canlı” olduğunu gösterir. İlk bakılması gereken göstergedir.
Etkin Kaldıraç – Fiyat hareketinin çarpanı
Etkin kaldıraç, dayanak varlıktaki %1’lik değişimin varantta yüzde kaç değişime neden olacağını gösterir.
Bu, varantın getiri potansiyelini büyüten ama aynı zamanda kaybı da hızlandıran katsayıdır.
Etkin kaldıraç = Delta × (Dayanak fiyatı / Varant fiyatı) formülü ile hesaplanır.
Örneğin dayanak fiyatı 4,30 TL, varant fiyatı 0,50 TL ve delta 0,546 ise etkin kaldıraç 4,7 olur.
Bu, dayanak varlık %1 arttığında varantın fiyatının %4,7 yükselmesi anlamına gelir. Tersi durumda, dayanak varlık %1 düşerse varant da yaklaşık %4,7 değer kaybeder.
Nasıl yorumlanır?
- 3x–6x: Orta vadeli yatırımcılar için dengeli.
- 7x–10x: Aktif, kısa vadeli yatırımcılar için uygun.
- 12x ve üzeri: Gün içi trade için uygun; risk çok yüksek.
Genel kural olarak varant kâra geçtikçe Etkin Kaldıraçın düştüğü ve aynı şekilde zararda olan varantlar için de Etkin Kaldıraçın yüksek olduğu söylenebilir
Theta – Zaman aleyhine işler
Theta, zaman geçtikçe varantın değerinin ne kadar azaldığını gösterir. Çünkü varant, vadeye bağlı bir üründür, vade yaklaştıkça “zaman değeri” erir.
Örneğin bir varantın haftalık theta değeri –1,12 ise, varant fiyatı her hafta ortalama %1,12 oranında azalır. Diyelim ki varant 0,50 TL’den işlem görüyor; eğer fiyat, dayanak varlığın hareketinden destek alamazsa, sadece zamanın geçmesi nedeniyle bir hafta sonunda değeri 0,494 TL civarına düşer.
Nasıl yorumlanır?
- –0,01 ile –0,03 arası → dengeli.
- –0,05 ve altı → kısa vadeli, riskli.
- –0,10 ve altı → çok kısa vadeli; birkaç gün içinde ciddi değer kaybı olabilir.
Gamma – Delta’nın hız göstergesi
Gamma, delta’nın değişim hızını anlatır. Yani fiyatlar hareket ettikçe delta’nın nasıl büyüyüp küçüldüğünü gösterir. Bu, aslında varantın ne kadar ivmeli olduğunu anlatır.
Örneğin, bir varantın delta’sı 0,546 ve gamma değeri 0,03 ise, hisse fiyatı 4,30 TL’den 4,40 TL’ye çıktığında delta artık 0,576 olur. Aynı şekilde hisse 4,20 TL’ye düşerse delta 0,516’ya geriler. Bu, fiyat hareketlerinin sadece varant fiyatını değil, varantın fiyat duyarlılığını da değiştirdiğini gösterir.
Nasıl yorumlanır?
- 0,02–0,08 → dengeli.
- 0,10 ve üzeri → çok hassas, genellikle kısa vadeli varantlarda görülür.
Gamma, at-the-money (başabaş) varantlarda en yüksektir, kârda (in-the-money) veya zararda (out-of-the-money) olanlarda düşer.
Vega – Volatiliteye duyarlılık
Vega, dayanak varlığın oynaklığı %1 arttığında varantın fiyatının ne kadar değiştiğini gösterir. Yani piyasa hareketli hale geldikçe varantın nasıl primlendiğini ölçer.
Örneğin oynaklık %30,50’den %31,50’ye çıkarsa ve varantın vega değeri 0,02 ise, varantın fiyatı 0,02 TL artar. Bu durumda 0,50 TL olan bir varantın fiyatı 0,52 TL olur. Vega değeri ne kadar yüksekse, varant da volatilitedeki değişimlere o kadar hassas olur.
Nasıl yorumlanır?
- 0,03–0,06 arası → dengeli.
- 0,08 üzeri → yüksek volatiliteye bağımlı, riskli.
Vega’nın en yüksek olduğu durumlar da Gamma gibi “başabaş civarı” varantlardır. Yani hem fiyat hareketine hem volatilite değişimine en duyarlı nokta, ATM (at-the-money) bölgesidir.
Volatilite nedir?
Volatilite, dayanak varlığın fiyatının ne kadar dalgalandığını gösterir. Varantın primi doğrudan volatiliteyle ilişkilidir: oynaklık arttıkça fiyat artar, azaldıkça düşer.
Örneğin bir hissenin volatilitesi %30’dan %40’a yükselirse, aynı varantın fiyatı yaklaşık %10–15 artabilir. Ama volatilite %25’e düştüğünde bu prim hızla geri alınır.
Yalnızca bu genellikle vegası yüksek olan varantlarda geçerlidir. Bazılarında fiyat değişimi daha sınırlı olur.
Nasıl yorumlanır?
- %20–35 arası: Dengeli volatilite.
- %40 ve üzeri: Çok volatil piyasa.
- %15 altı: Durağan piyasa, varantlar ucuz ama kazanç potansiyeli düşük.
Volatilite yüksekse fırsat büyür ama öngörü zayıflar. Düşükse fiyat daha öngörülebilirdir ama getiri potansiyeli azalır.
Başabaş noktası nedir?
Başabaş noktası (break-even), varantın kâr etmeye başlaması için dayanak varlığın ulaşması gereken seviyedir. Bu, beklentinin gerçekçi olup olmadığını test eder.
Örneğin, alım varantında kullanım fiyatı 4,50 TL ve prim 0,50 TL ise, başabaş noktası 5,00 TL’dir. Yani dayanak varlık 5,00 TL’nin üzerine çıkarsa yatırımcı kâra geçer. Satım varantında ise aynı koşullarda başabaş noktası 4,00 TL olur; dayanak fiyatı bu seviyenin altına indiğinde kâr başlar.
Nasıl yorumlanır?
- Hedefin başabaş noktasına ne kadar yakınsa → daha mantıklı seçim.
- Hedefin çok uzaktaysa → varant fazla riskli ya da pahalıdır.
Piyasa yapıcı makası nedir?
Piyasa yapıcı alış-satış farkı (makas), varantın ne kadar kolay alınıp satılabileceğini gösterir.
Fark ne kadar dar olursa, işlem o kadar sağlıklıdır.
Örneğin alış 0,49 TL ve satış 0,51 TL ise fark %4’tür; bu likit ve sağlıklı bir piyasayı gösterir. Fakat alış 0,45 TL, satış 0,55 TL ise fark %18’dir; bu durumda varantın likiditesi düşüktür ve işlem yapmak risklidir.
İdeal: %5–10 arası fark, işlem yapılabilir seviyedir.
Makas genişse, varant teknik olarak ucuz bile olsa gerçek fiyatına ulaşamazsın.
Burada yer alan bilgiler yatırım tavsiyesi içermez. Bilgi için: Midas Sorumluluk Beyanı
