Batı dünyası ve teknoloji devleri, 2025’in sonlarına doğru Çin’den gelen haberlerle sarsıldı. Yıllardır süren ambargolara, ihracat yasaklarına ve diplomatik baskılara rağmen Çin, modern çip üretiminin kalbi sayılan litografi teknolojisinde kritik bir eşiği sessiz sedasız aştı.
Yabancı medya ve istihbarat raporları bu girişimi Çin’in Manhattan Projesi olarak adlandırıyor. İkinci Dünya Savaşı’nda atom bombasını geliştiren gizli ABD projesine yapılan bu atıf, durumun ciddiyetini özetliyor. Bu sadece ticari bir hamle değil, hayati bir teknolojik bağımsızlık savaşı.
Peki, Shenzhen’deki o yüksek güvenlikli duvarların ardında neler oluyor ve bu durum portföylerimizdeki teknoloji devlerini nasıl etkileyebilir?
SMEE ve Huawei ortaklığı
Hikâyenin merkezinde EUV (Aşırı Morötesi Litografi) teknolojisi var. Saç telinden binlerce kat daha ince devreleri işleyerek yapay zeka işlemcilerini mümkün kılan bu teknolojinin dünyadaki tek hâkimi Hollandalı ASML Holding (ASML) idi.
Ancak sahadaki dengeler değişiyor. Huawei’nin tasarım ve yazılım gücünü arkasına alan, donanım tarafında ise Shanghai Micro Electronics Equipment (SMEE) şirketinin başı çektiği konsorsiyum, Batı’nın onlarca yıl sürer dediği teknolojiyi kopyalamaya çok yakın.
- Gizlilik: Proje o kadar gizli ki, eski ASML mühendislerinin de yer aldığı iddia edilen ekipler, kampüs dışına çıkmadan ve dış dünyadan izole bir şekilde çalışıyor.
- Tedarik Zinciri: Resmi kanallar kapalı olduğu için Çin, karmaşık bir aracı ağı ve ikincil piyasalar üzerinden kritik bileşenleri temin ederek prototipleri ayağa kaldırıyor.
Beklenen tarihten önce
Yatırımcıların en büyük yanılgısı, Çin’in rekabet etmek için 2030’da kendi EUV makinesini yapmasını beklemesi gerektiği düşüncesi. Ancak gerçek şu ki, Çin o kadar beklemeyecek.
Çinli mühendisler, SAQP (Kendinden Hizalanmış Dörtlü Desenleme) adı verilen bir teknikle, ellerindeki daha eski nesil makineleri limitlerine kadar zorlayarak 7nm ve hatta 5nm seviyesinde çip üretmeyi başardı. Bu yöntem daha maliyetli ve daha verimsiz olsa da Çin’e Batı’dan bağımsız üretim kapısını aralıyor.
47,5 milyar dolarlık güç
Bu gelişmenin arkasındaki itici güç, ticari kaygılar değil, devletin sınırsız sermayesi. Çin, Mayıs 2024’te Big Fund III’ü duyurdu. Yaklaşık 47,5 milyar dolar (344 milyar yuan) büyüklüğündeki bu devasa fon, Çin tarihinin en büyük yarı iletken yatırım paketi.
Çin’in bu projedeki amacı net. ABD’yi tedarik zincirinden %100 oranında çıkarmak. Eğer Çin, bu fonla kendi EUV makinelerini seri üretime geçirebilirse, Batı’nın teknolojik tekelini kırmış ve ambargoları etkisiz hale getirmiş olacak.
Ekonomik tehdit
Bu gelişmenin Batılı yatırımcılar için en korkutucu senaryosu teknolojik değil, ekonomik.
Batılı yarı iletken sektöründe Nvidia ve ASML, teknolojinin zor bulunur olmasından güç alan %50-%70 civarı yüksek kâr marjlarıyla çalışır. Ancak Çin, yarı iletken sektörünü bir kâr merkezi olarak değil, elektrik veya su gibi stratejik bir kamu hizmeti olarak görüyor.
Bu durum iki büyük risk doğuruyor:
- Ekipman üreticileri için kayıp: Çin kendi makinelerini (SMEE, Naura, AMEC) ürettikçe; gelirlerinin büyük kısmını Çin’den elde eden Applied Materials (AMAT) ve Lam Research (LRCX) gibi ABD’li devler en büyük pazarlarını kaybedebilir.
- Eski nesil çip tsunamisi: Çin, elektrikli araçlar ve beyaz eşyalar için gereken eski nesil çiplerde piyasayı domine etmeye hazırlanıyor. Bu durum, Nvidia’dan ziyade Texas Instruments (TXN) veya NXP Semiconductors (NXPI) gibi şirketler için büyük bir pazar kaybı ve marj erimesi anlamına gelebilir.
Oyunun kuralları değişiyor
Çin’in Manhattan Projesi, çiplerin önümüzdeki yıllarda yüksek kârlı bir teknolojiden, bir emtiaya dönüşmesine neden olabilir. Batılı şirketlerin astronomik kâr marjlarının sürdürülebilirliği artık sadece teknolojilerine değil, jeopolitik satranç tahtasındaki hamlelere bağlı.
Bu gelişmeden etkilenebilecek şirketler
Piyasa şu an yapay zeka rüzgarıyla bu riski fiyatlamıyor olabilir, ancak 2030 vadeli projeksiyonlarda dengeler değişiyor.
1. ASML Holding (ASML)
ASML, şu an dünyadaki tek EUV üreticisi olmanın verdiği tekel primi ile işlem görüyor. Çin’in çalışan bir alternatif üretmesi, ASML’nin hem en büyük potansiyel pazarını sonsuza dek kaybetmesi hem de tekel konumunun bitmesi anlamına gelir. Şirket CEO’su bile “Çin’in bunu yapması mantıklı” diyerek tehdidin farkında olduğunu belirtiyor.
2. Taiwan Semiconductor (TSM)
TSMC’nin gücü, en gelişmiş çipleri dünyada sadece kendisinin üretebilmesinden geliyor. Ancak Çin’in kendi kendine yetecek teknolojiye ulaşması, dünyanın en güçlü çipler için Tayvan’a olan hayati bağımlılığını bitirebilir. Bu durum, adayı olası askeri gerilimlerden koruyan en büyük ekonomik güvenceyi ortadan kaldırırken, şirketin stratejik dokunulmazlığını da uzun vadede risk altına sokabilir.
3. Applied Materials (AMAT)
Malzeme mühendisliğinde dünya lideri olan AMAT, gelirlerinin çok büyük bir kısmını Çin’deki genişleme projelerinden elde ediyor. Ancak Çinli Naura Technology, devlet desteğiyle AMAT’ın sunduğu birçok ekipmanı kopyalayıp yerelleştirmeye başladı. Çin fabrikaları millileştikçe, Applied Materials en büyük büyüme motorunu kaybedebilir.
4. Lam Research (LRCX)
Özellikle bellek çipleri üretimindeki kritik aşındırma teknolojilerinde lider olan Lam Research, son dönemde gelirlerinin %40’a varan kısmını Çin’den sağlıyordu. Ancak Çinli AMEC, bu alanda teknik açığı hızla kapatıyor. Çin’in hafıza çipi yatırımlarında Lam yerine yerli ekipman kullanmaya başlaması, şirketin cirosunda doldurulması zor bir boşluk yaratabilir.
5. Texas Instruments (TXN)
Yapay zeka çipleri manşetleri süslese de, sanayi makinelerinden beyaz eşyaya kadar her yerde kullanılan analog çiplerdeki en büyük oyuncu Texas Instruments’tır. Çin’in eski nesil çip tsunamisi doğrudan bu pazarı hedefliyor. Çin’in devlet sübvansiyonlu ucuz analog çipleri piyasaya sürmesi, TXN’in fiyat kırma gücünü ve kâr marjlarını aşağı çekebilir.
6. NXP Semiconductors (NXPI)
Otomotiv çipleri sektörünün liderlerinden NXP, Çin’in elektrikli araç pazarındaki dominasyonundan hem faydalanıyor hem de büyük bir risk taşıyor. BYD ve Xiaomi gibi Çinli devler, tedarik zincirlerini millileştirme baskısı altında. Çin’in kendi otomotiv çiplerini üretmeye başlaması, NXP’yi dünyanın en büyük otomobil pazarında devre dışı bırakabilir.
7. Nvidia (NVDA)
Nvidia, yapay zeka çiplerindeki teknolojik üstünlüğü sayesinde %70 seviyelerinin üzerinde brüt kâr marjlarıyla fiyatlanıyor. Ancak Çin’in “Manhattan Projesi” olarak adlandırılan ve Huawei liderliğinde yürütülen bu girişim, şirketin en büyük risk faktörlerinden birine dönüşebilir. Pekin yönetiminin amacı sadece kendi ihtiyacını karşılamak değil, ABD’yi tedarik zincirinden tamamen çıkarmak olduğu için, Nvidia devasa Çin pazarını kalıcı olarak kaybetme riskiyle karşı karşıya. Daha da kritiği, devlet desteğiyle üretilebilecek Çin menşeli çiplerin pazara girmesi, yapay zeka donanımlarını bir emtiaya dönüştürerek şirketin yüksek kârlılık yapısını tehdit edebilir.
8. AMD (AMD)
AMD’nin piyasadaki temel stratejisi, rakibine kıyasla daha uygun maliyetli ve yüksek performanslı alternatifler sunmak üzerine kurgulanmış durumda. Ancak Çin’in yarı iletken üretimini stratejik bir kamu hizmeti olarak konumlandırması ve kâr marjından ziyade arz güvenliğine odaklanması bu denklemi bozabilir. Batı tedarik zincirinin yüksek maliyetlerine katlanan AMD, Çin’in agresif fiyat politikası karşısında maliyet avantajını yitirme riski taşıyor. Bu senaryoda şirket, yüksek üretim maliyetleri ile düşen küresel çip fiyatları arasında sıkışarak pazar payı baskısı yaşayabilir.
9. Apple (AAPL)
Apple, Çin’deki üretim ve satışlarına göbekten bağlı. Çin’in teknolojik olarak bağımsızlaşması, Apple’ın ülkedeki pazar payını Huawei gibi yerel rakiplere kaptırmasını hızlandırabilir. Öte yandan, küresel çip maliyetlerinin düşmesi Apple’ın donanım maliyetlerini azaltabilir.
Bu içerik hazırlanırken faydalanılan kaynaklar: Reuters
Burada yer alan bilgiler yatırım tavsiyesi içermez. Bilgi için: Midas Sorumluluk Beyanı
