Bono, sıkça tercih edilen kıymetli bir evraktır. Kısaca ”emre yazılı olan ödeme taahhüdü” şeklinde de açıklanabilir. Daha açıklayıcı bir anlatım ile bono, bir kurum ya da şirketin yatırımcılardan aldığı borcu gösteren bir çeşit belgedir. Alınan borç paranın belirli bir süre geçtikten sonra geri ödeneceğini belirtir.
Bu ticari belgenin bir diğer ismi de emre muharrer senet olarak bilinir. Yatırımcılar tarafından sıkça tercih edilen bu belge, portföylerin çeşitlenmesini sağlar. Aynı zamanda risksiz yatırım araçlarından biri olması sayesinde de son derece güvenilirdir. Bono nedir sorusunun cevabı genel hatlarıyla bu şekilde açıklanabilir.
Borç senetleri iki farklı şekilde tahsil edilebilir. İlk yöntem, ödeme günü geldiğinde alacaklının borçlu kişiye başvurması ile yapılabilir. Kişi, senedi vererek tahsilatı kolayca gerçekleştirebilir. İkinci yöntemde ise alacaklı, ödeme günü gelmeden bankaya gider ve senedi iskonto ettirdikten sonra tahsilatı tamamlayabilir. Söz konusu senet iskonto ettirildiğinde faiz gelirinde değişiklik olabileceğini unutmamak gerekir.
Bonoya sahip olan kişilerin firmadan ya da devletten belli bir miktar alacağı bulunur. Bu belge tipinde hisse senedinin aksine ortaklık hakkı mevcut değildir. Kredi aracı olarak da düşünülebilen menkul kıymet, bazı durumlarda senet ile karıştırılabilir. Bu iki kavramın benzer özellikler gösterse de birbirinden ayrıldığını unutmamak gerekir.
Borsada Hisse Seçme Rehberi: Beta Katsayısı Mucizesi
Bono Özellikleri Nelerdir?
Bononun vadeye sahip olması, belgenin sık bilinen özelliklerindendir. Bu vade; iki aydan az, 12 aydan fazla olmayacak şekilde belirlenir. Sözleşmede belirtilen vadenin sonunda ise bono faiz oranı hesaplanarak söz konusu miktar yatırımcıya geri ödenir.
Bono unsurları arasında lehtar ve muhatap adı verilen iki taraf yer alır. Lehtar alacaklı olan kişi, muhatap ise borçlu olan taraf anlamına gelir. Taraflar, bono düzenleme işlemini yaparken belgenin yasal ve geçerli olabilmesi için çeşitli unsurlara dikkat etmelidir. Bu unsurlar şu şekildedir:
- Bono Kelimesinin Belgede Yer Alması: TTK’nin 776. maddesine göre belgenin geçerli olabilmesi için mutlaka bono ya da emre yazılı senet ibaresinin yer alması gerekir. Belge yabancı dilde düzenleniyorsa o ülkenin hukuku hakkında yeterli bilgiye sahip kişinin belgeyi incelemesi talep edilir.
- Ödenecek Tutar: Belgede, belirlenen tutarın kayıtsız şartsız ödeneceği taahhüdünün bulunması gerekir.
- Alacaklı Kişinin Bilgileri: Alacaklı kişinin adı ve soyadı, belge üzerinde yer almalıdır.
- Belgenin Düzenlendiği Yer ve Gün: Belgenin düzenlendiği yer ve tarih son derece önemlidir. Bu şartın yerine getirilmemesi hâlinde söz konusu belge geçerliliğini yitirir. Düzenleme tarihinin açıkça okunamaması hâlinde ise bilirkişi incelemesi yapıldıktan sonra gerçek düzenleme tarihi belirlenebilir.
- Miktarın Ödeneceği Yer: Ödeme yeri, belgede açıkça belirtilmelidir. Aksi hâlde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri olarak kabul edilir.
- Yetkili İmzası: Belgeyi düzenleyen kişinin el yazısı imzasının olması gerekir. TTK’nin 1526. maddesi uyarınca bu tip belgelerde elektronik imza kullanılamaz.
- Belgenin Ödeneceği Gün (Vade): Vade, belgede yer alması gereken esaslı bir şart değildir; fakat olduğu durumlarda taraflara kolaylık sağlar.
Bono Türleri Nelerdir?
Bono türleri, basıldıkları yere ve kullanım amaçlarına bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Bu türlere aşağıdaki başlıklar üzerinden ulaşabilirsiniz.
Hazine Bonosu
Hazine bonosu, birikimlerini garanti altına almak isteyen kişilerin tercih ettiği devlet güvencesi altındaki borçlanma senedidir. Bu belgelerin vade süreleri iki aydan fazla, on iki aydan az olur. Bu süre zarfında belgeler portföyde tutulursa anapara ile birlikte faiz de geri alınır. Bu özelliği sayesinde risk ögesi barındırmayan borçlanma senedi olarak bilinir. Bu belge türü, ülkelerin Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılır. Kişiler, banka ya da aracı kurum sayesinde belgelere yatırım yapabilir.
Altın, Gümüş ve Platin Bonoları
Bu belge türü, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası (eski ismi ile İstanbul Altın Borsası) üyesi bankalar tarafından çıkarılan bir senettir. Bu senetler iskontolu ya da iskontosuz bir şekilde satışa sunulabilir.
Banka Bonoları
Halka arz edilerek satışa çıkarılan banka bonoları, yıllık bazda hesaplanır. Hesaplama işleminde ise vade sayısına ve iskonto oranına bakılır. Bu belge türünde bankalar menkul kıymetleri borçlu şekilde ihraç edip iskontolu olarak satışa sunar. İhraç etme sebebi ise sermaye piyasalarından kaynak sağlamaktır. Söz konusu durum, yatırımcılara farklı bir getiri kaynağı da yaratır. Bu belge türü, devlet tahviline göre daha fazla getiriye sahiptir. Getiri miktarı, vade sonunda yapılan hesaplama ile belirlenir. Banka bonolarının sunduğu avantajlar aşağıdaki gibi listelenir:
- Vergi: Vadeli mevduat hesaplarında kesilen stopaj oranı %15 olarak belirlenir. TL cinsinden banka bonolarında ise bu oran %10 şeklinde uygulanır.
- Likidite: Yatırımcılar, vade dolmadan önce ellerindeki belgeleri nakde çevirebilir. Bu sayede likidite avantajı sağlanmış olur.
Finansman Bonosu
Bu belge türü genel olarak işletmelerin kısa vadeli fon ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Anonim ortaklık statüsündeki bankalar ya da finans kuruluşlarının ihraç ettiği senetlerdir. Bu belgelerin geri ödeme süreleri ise en fazla dokuz aydır.
Bono Nasıl Hesaplanır?
Bono, basit faiz kullanılarak hesaplanır. Bileşik faiz oranı kullanılarak bir hesaplama yapmak gerekirse ilk olarak basit faize dönüşüm yapılması gerekir. Ardından anaparanın söz konusu süre içerisinde elde edeceği getiri miktarı, aşağıda yer alan formül ile hesaplanabilir:
(Anapara / 100) x (Basit faiz / 365) x Gün sayısı
Bono hesaplama işlemi, tercih edeceğiniz belge türüne göre değişiklik gösterebilir. Bono örneği olarak hazine tarafından çıkarılan borçlanma senetleri söz konusuysa kişiler, tercih ettikleri bankanın web sitesine göz atabilir. Açılan sayfaya işlem tipi (alış – satış) ve tutar bilgilerini girerek hesaplama işlemini kolayca yapabilir.
