Dünyanın dört bir yanındaki ülkeler, ürün ve hizmet satın almanın yanı sıra yatırım ve tasarruf gibi amaçlar için de fiat parayı kullanıyor. Peki, fiat tam olarak nedir, içinde yaşadığımız modern ekonomik sistemde nasıl bir role sahip? Fiat para kavramına dair merak ettiğin bilgiler hemen aşağıda!
Modern ekonomilerin büyük bir kısmının üzerine inşa edildiği fiat para sisteminde devletin gücü oldukça önemli bir etkiye sahip. Günümüzde altın standart ve emtia temelli sistemlerin yerini alan fiat para, yaygın kullanımı sayesinde özellikle de takas işlemlerini bir hayli kolaylaştırıyor. Resmi bir ödeme aracı olarak işlev gören fiat para nedir, günümüzdeki örnekleri neler ve hangi avantajları sunuyor; şu an tüm bunları net bir şekilde öğrenmeye belki de hiç olmadığı kadar yakınsın!
Fiat Para Nedir?
Fiat para ya da diğer adıyla “itibari para”, altın veya gümüş gibi fiziksel bir emtia tarafından değil; bir devlet tarafından desteklenen para birimini ifade ediyor. Devletler fiat parayı yasal ödeme aracı olarak kabul ediyor ve paranın değeri, devletin birçok parametre sayesinde oluşturduğu değer ile belirleniyor. Türkçede “itibari” şeklinde karşılık bulan “fiat” sözcüğü, yetkililerin isteği ve emrine bağlı olmayı ifade ediyor. Bu doğrultuda fiat paranın güvencesi de, parayı basmaya yetkili olan devlet olarak öne çıkıyor.
Modern kağıt para birimlerinin birçoğu fiat para birimi kategorisine giriyor. Bu örnekler arasında Türk lirası, ABD doları ve euro gibi para birimleri de sayılıyor. Ancak fiat paranın altın veya gümüş gibi madenler bakımından karşılığı bulunmuyor. Devletler, para üzerinde tam hâkimiyet kurarak paranın değerini değiştirme yetkisini elinde tutuyor. İtibari para nedir noktasında aydınlandığımıza göre hadi, şimdi de bu para türünün avantajları ve dezavantajlarına yakından bakalım:
Fiat Paranın Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
Fiat para hem yaygın kullanımı hem de devlete bağımlılığı dolayısıyla bazı avantaj ve dezavantajlar sunuyor. İşte öne çıkan bazı noktalar:
| Avantajlar | Dezavantajlar |
| Devlet tarafından desteklenen fiat para güvenli bir ödeme aracı kabul ediliyor. | Fiat paraların değeri devletlerin ekonomi politikalarına dayandığı için yanlış politikalar ve hiper enflasyon gibi sorunlara yol açabiliyor. Bu durum da doğal olarak halkın alım gücünü düşürüyor. |
| İtibari para, dünyanın dört bir yanında devletler tarafından kullanıldığı için takas işlemlerinde kolaylık sağlıyor. | Fiat paranın arzı merkez bankalarının politikalarına bağımlı olduğu için dışsal faktörlere duyarlı hale geliyor. |
| Fiat paranın üretimi, emtia temelli değerlerin üretimine oranla düşük maliyetli oluyor. | Uluslararası ticaretin etkisiyle dalgalanan döviz kurları ekonomik istikrarsızlığa yol açabiliyor. |
| Devletlerin merkez bankaları, ekonomik krizlerde arz üzerindeki kontrolü elinde bulunduruyor. | Ekonomik belirsizlik ve hükümet politikalarındaki değişiklikler, fiat paraya olan güveni zedeleyebiliyor. |
| Fiat para dijital sistemlere entegre edilebildiği için ödemelerde kolaylık sağlıyor. | — |
Fiat Para ve Kripto Para Arasındaki Farklar Nelerdir?
Benzer noktalara sahip olsalar da fiat para ile modern dünyada popülerliğini gitgide artıran kripto para arasında bazı temel farklar bulunuyor. İlk olarak, tüm bireysel ve ticari işlemlerde yasal ödeme aracı olarak kabul edilen fiat para merkezi yapı tarafından kontrol ediliyor ve destekleniyor. Kripto paralar ise bildiğin üzere tamamen dijital ve merkeziyetsiz varlıklar olarak öne çıkıyor.
Herhangi bir hükümete bağlı olmayan kripto paralar, blockchain teknolojisi üzerinde çalışıyor ve herkes tarafından kullanılabiliyor. Kripto parada kontrollü ve sınırlı bir arz bulunurken fiat paralarda ise bankalar söz konusu ülkenin ekonomik özelliklerine ve ihtiyaç oranına göre para oluşturabiliyor. Tüm bunlara ek olarak itibari parada bankalar arası işlemler zaman alabiliyorken kripto para piyasasındaki işlemler genellikle daha hızlı tamamlanıyor.
Hisse senetleri riskli yatırım ürünleridir. Şirketlere ortaklık, hem kârlarına hemde zararlarına ortaklık anlamına gelir. Ana paranızdan kâr etme ihtimaliniz olduğu gibi, zarar etme ihtimalinizde bulunmaktadır.
