Manipülasyon kavramı; insanların düşünce ve davranışlarının bilinçli ve art niyetli olarak kontrol edilmesini ifade eder. Bu terim, borsa terminolojisinde kitlelerin algılarını yöneterek kâr elde etmeye yönelik hareketleri tanımlar. Finansal manipülasyon, borsa işlemlerinde dikkate alınması gereken bir risktir. Söz konusu hareketler, piyasadaki arz talep dengesinin bozulmasına sebep olur. Manipülatif hareketlerden korunmak hem bireysel hem de kurumsal yatırımcılar için hayatî önem arz eden bir konudur.
Finansta Manipülasyon Nedir?
Kitleleri hatalı veriler ve hareketlerle yönlendirerek menkul kıymet alım satımına teşvik etmek finansal manipülasyon olarak adlandırılır. Bu hareketler, kıymet fiyatlarını yapay seviyelerde sabitleme amacı taşır. Borsa manipülatörlerinin temel motivasyonu, piyasada gerçekçi olmayan bir dalgalanma yaratarak kâr elde etmektir. Söz konusu dalgalanmalar, yatırımcıların zarar görmesine sebep olur.
Piyasada bir arz talep dengesi söz konusudur. Bu dengenin normal koşullarda doğal bir seyrinin olması gerekir. Manipülatif hareketler, arz talep dengesini bozar. Söz konusu dengenin bozulması, fiyatları manipülatörler lehine ve yapay düzeylerde olmasına sebep olur. Faaliyetlerin kontrol edilememesi ise piyasanın zarar görmesiyle sonuçlanır.
Manipülasyon ile Spekülasyon Arasındaki Fark Nedir?
Spekülasyon olarak tanımlanan işlemler, kesin veri ve bilgiye dayalı değildir. Söz konusu işlemler, gelecekteki olası hareketlere dayalı tahminlerle yapılır. Spekülatif işlemler, yatırımcı ve piyasa açısından risk teşkil eder. Spekülasyon, bahsedilen risk durumuna rağmen yasa dışı bir nitelik taşımaz. Tahminlere dayalı hisse senedi alım satımı belli bir riski kabul etmeyi gerektirir ve suç değildir. Piyasayı korumak adına spekülatif işlemlere karşı önlemler alınabilir fakat çoğunlukla cezai bir yaptırım söz konusu olmaz.
Manipülasyon ile spekülasyon arasındaki fark suç faktörüyle belirlenir. Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) mevzuatında manipülasyon açık bir biçimde suç olarak belirtilir. Bu durumun sebebi manipülatif hareketlerin açık bir biçimde piyasayı ve kitleleri yanıltma amacı taşımasıdır. Bu hareketlerde risk faktörü bilinçli olarak yaratılır. Manipülatif işlem ve enformasyonlar, söz konusu sebepten ötürü yasal yaptırımlara sebep olur.
En Yüksek Yıllık Kâr Büyümesi Açıklaması Beklenen Şirketler
Manipülasyon Türleri Nelerdir?
Piyasa manipülasyonları, temelde algı yönetimi amacına dayanır. Kitleleri alım-satıma teşvik etmek için kullanılabilecek çeşitli yöntemler mevcuttur. Bu yöntemlerin temel amacı, asılsız ve tuzak haberler yayarak piyasayı etkilemektir. Manipülasyon türleri, yanıltıcı haber ve hareketin yayılış biçimine göre ayrılır. Borsalarda yaygın olarak görülen manipülatif hareket türleri şunlardır:
İşlem Bazlı Manipülasyon
Sermaye piyasası araçlarının alım satımına dayalı yanıltıcı hareketler işlem bazlı manipülasyon olarak adlandırılır. Bu aktivitenin temel amacı, hesap hareketlerini piyasayı etkileyecek biçimde değiştirmektir. Manipülatif alım satım emirleri, piyasada suni hareketler görülmesine sebep olur.
İşlem bazlı manipülatif hareketler piyasada yüksek ve olumsuz bir tesire sahiptir. Söz konusu manipülasyon, fiyat oluşum sürecini olumsuz etkiler. Bu durum da piyasanın kötü etkilenmesine sebep olur. Hisse alım satımlarındaki usulsüzlükler, büyük yatırımcılardan son tüketiciye kadar ulaşan bir etkiye sahiptir. Bu hareketler, engellenmediği takdirde ülkenin genel ekonomik durumunu dahi kötü etkileyebilir.
Bilgi Bazlı Manipülasyon
Finansa ve ekonomiyle ilgili haberler, kitleleri ellerindeki varlıkları satmaya veya hisse alımına teşvik edebilir. Bilgi bazlı manipülasyon, söz konusu haberlerin kasıtlı olarak yanlış yayılmasına dayanır. Yanlış haber, bilgi ve yorum paylaşımı, kitleleri paniğe sürükleyerek hızlı karar vermeye teşvik eder. Böyle bir durumda varlıkların değerlerinin arz talep dengesinin doğal akışından bağımsız ve manipülatif işlemlerle belirlenmesi mümkün olur.
Borsa işlemleriyle ilgili yanlış yorumlar yapmak veya hatalı öngörülerde bulunmak normaldir. Bu tür yorumların tamamı manipülasyon kapsamında değerlendirilmez. Söz konusu haber, yorum ve bilgiler SPK tarafından incelenir. Haberin yayılmasını sağlayan kişi ve kurumlar, oluşan piyasa hareketliliği sebebiyle kâr elde ettiyse bu durum manipülasyon olarak tanımlanır. Başka bir ifadeyle; yanlış bilgilerin kazanç amacıyla kasten paylaşılması finansal manipülasyon kapsamındadır.
Hareket Bazlı Manipülasyon
Hisse senetlerinin gerçek değerlerini değiştirmek amacıyla yapılan manipülatif hareketler hareket bazlı manipülasyon olarak adlandırılır. Bu hareketler cari fiyatların değiştirilmesi yoluyla gerçekleşir. Söz konusu fiyatlar değiştiğinde piyasa hareketliliği manipülatör lehine seyreder. Manipülasyonu yapan kişi ve kurumlar, bu hareketler sonucunda kazanç elde etmeyi amaçlar.
Bir şirketin çalışanlarının hisse paylarını eşzamanlı olarak alıp satmaları hareket bazlı manipülasyona örnek gösterilebilir. Bu durumda hisselerin değerlerinde suni bir hareketlenme olur. Söz konusu örnekte hisseleri alıp satan kişiler arz talep dengesinde olmayan bir durumdan dolayı kâr elde eder. Bir şirketin elindeki hisseler için satım emri gerçekleştirmemesi de manipülasyon olarak tanımlanabilir. Bu durumda hisse fiyatı, doğal olmayan bir akış içinde yükselir.
Finansal Bilgi Manipülasyonu Yöntemleri Nelerdir?
Şirketlerin faaliyet ve sonuçlarıyla ilgili enformasyon finansal bilgi olarak tanımlanır. Söz konusu bilgiler, tablo ve raporlar hâlinde gösterilir. Bahsi geçen enformasyonun kasıtlı olarak değiştirilmesi ise finansal bilgi manipülasyonudur. Bu hareket, verilerin bilinçli olarak yanlış gösterilmesine dayanır.
Şirket raporlarında hatalı bilgilerin olması her zaman manipülasyon amacı taşımayabilir. Böyle bir durumun gerçekleşmesi için, hatalı bilgilerin bir kâr amacına hizmet etmesi gerekir. Manipülatif hareketler, muhasebe kayıtları incelenerek belirlenir. Söz konusu kayıtlar usulsüz bir biçimde tutulmuş ve değiştirilmişse bu durum manipülasyon olarak tanımlanır. Finansal bilgi manipülasyonu, hapis cezası da dâhil olmak üzere yasal yaptırımlara sebep olur.
Finansal Bilgi Manipülasyonunun Amaçları Nelerdir?
Finansal bilgi manipülasyonu amaçları arasında hisse fiyatlarını etkileme maksadı ön plana çıkar. Firmaların zayıf bir biçimde yönetilmesi, kamuya arz edilen paylarda düşüşe sebep olabilir. Bazı şirketler, bu durumda manipülatif hareketlerle payların değerlerini arttırma ve etik olmayan yollardan kâr elde etme amacıyla hareket eder. Söz konusu hareketlerde, sermaye ve değer artırımı hedeflenir.
Kredi ve yatırım olanakları, manipülasyon amaçları arasındadır. Sahte kârlılık ve piyasa hareketleri, kredi riskinin düşük gösterilmesi amacıyla kurgulanır. Bu yöntemle, kredi veren kuruluşların ve yatırımcıların şirketin yüksek kâr oranına sahip olduğunu düşünmesi amaçlanır. Finansal manipülasyon, vergi avantajı sağlamak amacıyla da uygulanabilir.